Wierzba iwa (Salix caprea) ang. Goat Willow

Każdy rodzaj posiada pewien zestaw typowych dla siebie cech, reprezentowanych przez większość gatunków tego rodzaju. Dla wierzby będą to przykładowo higrolubność, a więc występowanie w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, wąskolancetowate liście, dwupienność czy wreszcie łatwe zakorzenianie się zetkniętych z ziemią gałązek. Zdarza się jednak, że w ramach rodzaju istnieją gatunki niezupełnie do niego "pasujące", tj. nie spełniające dużej części "sztandarowych" cech rodzaju. W przypadku topól takim gatunkiem jest osika; u klonów jest to np. klon jesionolistny. Także i rodzaj wierzba ma swoje "indywidum" - jest nim właśnie opisywana wierzba iwa. To niewielkie drzewo, występujące równie często (a nawet częściej) w postaci mocno wyrośniętego krzewu, nie tylko nie wymaga, jak większość wierzb, bliskiej obecności wody, ale wręcz przeciwnie - najlepiej radzi sobie w dość suchym terenie i jest typowo leśnym gatunkiem. Coś nam to przypomina? Oczywiście tak - osikę :). Kolejna cecha iwy, która łamie standard rodzaju wiąże się z kształtem liści. U iwy mają one eliptyczny lub jajowaty kształt i są dosyć szerokie; wyglądają więc zupełnie inaczej niż te powszechnie kojarzone z wierzbami (wąskolancetowate). Wyjątkowe w ramach rodzaju są także kwiatostany męskie wierzby iwy. Są to znane wszystkim doskonale bazie, zbierane na Święta Wielkanocne. Mają one postać delikatnych i bardzo puszystych, jajowatych kotek, zupełnie innych niż cienkie i stosunkowo długie kotki większości pozostałych wierzb. Jeśli dodamy do tego, że gałązki iwy nie wykazują tak typowej dla wierzb zdolności ukorzeniania się przy zetknięciu z ziemią, dostajemy obraz gatunku zupełnie "nie pasującego" do swojego rodzaju. Taka właśnie jest wierzba iwa - niepozorne, małe drzewo "chodzące" swoimi drogami.

Systematyka

Jeden z ok. 400 gatunków wierzby, w tym 25-30 naturalnie występujących w Polsce, obok wierzby białej oraz wierzby kruchej najbardziej tu rozpowszechniony. Tworzy mieszańce z wieloma innymi wierzbami (głównie tymi małymi, krzewiastymi). Z uprawianych odmian można wymienić dwie o zwisających gałązkach i często parasolowatym pokroju: 'Kilmarnock' (odmiana męska, bardzo efektowna w czasie kwitnienia) i 'Weeping Sally' (odmiana żeńska).
█ Męskie okazy, jako bardziej dekoracyjne (bazie) i użytkowe (pyłek), są czasami wyodrębniane jako odmiana 'Mas' (łac. masculus = męski).

Występowanie

Zasięg. Europa, zachodnia i centralna Azja. W Polsce pospolita na terenie całego kraju od niżu aż po regiel górny. Biotop. W odróżnieniu od pozostałych wierzb występujących w Polsce, iwa nie jest gatunkiem ściśle związanym z wodą, a raczej leśnym. Najczęściej można ją spotkać w widnych lasach, gdzie stanowi domieszkę do innych drzew, występując pojedynczo w podszycie lub liczniej w miejscach bardziej doświetlonych, takich jak skraje lasów, polany i zręby. Oczywiście można ją spotkać także w pobliżu rzek i jezior, ale środowiska te nie są dla niej typowe. Preferencje. Roślina mało wymagająca w stosunku do gleby (pionierska!), nieco bardziej co do wilgoci (ale nie tak bardzo jak inne wierzby) - preferuje gleby żyzne i wilgotne, ale nie mokre (bagniste), poza tym mniej światłożądna od pozostałych wierzb, mrozoodporna. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, szybko rosnące. Długość życia do 60 lat, wzrost ustaje po ok. 20 latach.

Zastosowanie

Gatunek miododajny, ceniony w pszczelarstwie przede wszystkim ze względu na bardzo wczesny okres kwitnienia. Osobniki męskie sadzone czasem jako rośliny ozdobne z uwagi na piękne bazie, które w wielu rejonach są także elementem tradycji wielkanocnej. Kora była używana jako środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy.

Pokrój / Korzenie

Duży krzew o wzniesionych gałęziach lub niewielkie drzewo o nie wyróżniającym się pokroju.
Rozmiary. Wysokość formy krzewiastej do 9m; w przypadku drzewa 8-12(15)m. Średnica pnia 0.5-0.75m.
█ W niektórych rejonach zdarzają się, choć rzadko, nawet ponad 20m osobniki (np. w Puszczy Białowieskiej - do 25m).
Szczegóły pokroju. Pień niezbyt gruby, wyżej lub niżej rozgałęziony na cienkie konary. Korona dość szeroka, nisko osadzona, kulistawa.
System korzeniowy - brak danych.


Wierzba iwa ma najczęściej postać dużego krzewu o wyprostowanych w górę gałęziach; często też wyrasta w formie niewielkiego drzewa osiągającego około 10m wysokości.

Kora / Pędy i pąki

Kora początkowo zelonkawoszara, potem szara, u dołu pnia dość głęboko bruzdowato spękana, wyżej z płytszymi, ustawionymi pionowo w rzędach rombowatymi spękaniami o ciemnym zabarwieniu (cecha rozpoznawcza!), zawiera garbniki (ok. 16%) i salicynę (ok. 5%). Młode pędy grube, oliwkowozielone (głównie osobniki żeńskie) do brunatnoczerwonych (głównie osobniki męskie), początkowo omszone, potem nagie i błyszczące, w odróżnieniu od innych wierzb słabo ukorzeniają się po zetknięciu z ziemią. Odrośla od pnia nieliczne. Pąki jajowate, podobnie jak pędy początkowo owłosione, z czasem łysiejące.


Kora iwy wyróżnia się charakterystycznymi, rombowatymi spękaniami o ciemnym kolorze.	Pędy wierzby iwy są początkowo delikatnie, biało omszone.

Liście

Blaszkowate, szerokoeliptyczne - tylko ok. 2 razy dłuższe niż szersze (cecha wyjątkowa wśród "wąskolistnych" wierzb!), o rozmiarach 6-10(12) x 3-6(8)cm, na końcu krótko zaostrzone, całobrzegie lub o słabo i nieregularnie piłkowanym, często też falistym brzegu, z góry żywozielone, matowe lub lekko połyskujące, o lekko pomarszczonej powierzchni, nagie, od spodu matowo szarozielone, jasnoszaro owłosione, z bardzo wystającą, jasną nerwacją, ogólnie miękkie w dotyku. Ustawienie: skrętoległe na krótkich, ok. 1cm owłosionych ogonkach. Okres występowania: IV-X. Jesienią liście przebarwiają się na żółto lub opadają bez przebarwienia.


Młode liście wierzby iwy są gęsto owłosione od spodu. Ich nerwacja nie jest jeszcze tak mocno wystająca.

Szerokoeliptyczne liście wierzby iwy mają
zupełnie inny kształt niż u większości wierzb.
Z góry są one lekko pomarszczone,
a ich spodnia strona ma zielonkawobiałą,
wyraźnie wytłoczoną nerwację.

Jesienią liście przebarwiają się czasami na żółto.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie, owadopylne, zebrane w krótkie, stojące kotki. Kotki męskie - tzw. bazie - efektowne: puszyste i niezwykle delikatne w dotyku, jajowate, długości 3-5cm, o jaskrawożółto punktowanej (pylniki), prześwitującej powierzchni i białawym wnętrzu (nitki), na bardzo krótkich szypułkach. Pojedyncze kwiaty posiadają 2 pręciki o długich, białawych nitkach i żółtych pylnikach. Kotki żeńskie zdecydowanie mniej dekoracyjne, podłużnojajowate, długości do 6cm (w miarę dojrzewania jeszcze się wydłużają), zielonkawe. Pojedyncze kwiaty posiadają 1 słupek bez szyjki ze stulonymi ramionami. Okres kwitnienia: III-IV (długo przed rozwojem liści). █ Iwa to najwcześniej na wiosnę kwitnąca polska wierzba.



Kotki męskie wierzby iwy to znane wszystkim doskonale *bazie*. Są one bardzo dekoracyjne i delikatne w dotyku (puszyste).

Dużo mniej efektownie niż męskie bazie
prezentują się wydłużone, zielonkawe
żeńskie kwiatostany wierzby iwy.

Więcej...

Owoce i nasiona

Wytwarzane w ogromnych ilościach bardzo drobne (5-10mm), podłużne, suche, wielonasienne torebki pękające 2-klapowo. Są zebrane w niezwykle puszyste, białe, kotkowate owocostany przypominające watę. Nasiona bardzo drobne - o rozmiarach 0.1-0.2mm, z puszystymi pęczkami białych włosków, tworzą roznoszony przez wiatr biały puch nasienny. Okres dojrzewania owoców: V-VI.
█ W związku ze słabym ukorzenianiem się gałązek (zrzezów), rozmnażanie wierzby iwy odbywa się głównie generatywnie, za pomocą nasion.

Białe, puszyste owocostany wierzby iwy
przypominają watę.

Drewno

Miękkie i lekkie z czerwonobiałym bielem i żółtawobrunatną twardzielą.

Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)