█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Wysokie, zimozielone drzewo iglaste występujące powszechnie na terenie całej Polski. Pokrój sosny zwyczajnej różni się od spotykanego u typowych drzew iglastych, takich jak świerk, jodła czy modrzew. O ile bardzo młode sosny przypominają jeszcze "świąteczną choinkę", to u dorosłych osobników cecha ta stopniowo zanika, a na starość drzewa przyjmują nieregularne i czasami wyjątkowo malownicze kształty. Pień dorosłej sosny, choć na dużej wysokości, to jednak przeważnie dzieli się na grube i powykrzywiane konary, a mocno prześwitująca korona rzadko posiada wąsko-stożkowaty kształt; częściej jest ona rozłożysta, nieregularna i wysoko kopulasto sklepiona bez wyraźnego wierzchołka (przez co czasem wydaje się nieco parasolowata). Nieregularny pokrój nie jest jedynym wyróżnikiem sosny spośród innych drzew iglastych. Jej igły są zdecydowanie dłuższe niż u świerka, jodły czy modrzewia, a na dodatek promieniście otaczają gałązki, przez co te wydają się optycznie znacznie pogrubione. Igły wyrastają na krótkopędach parami, które u podstawy są owinięte błonkowatą osnówką. Nietypowo, a zarazem bardzo efektownie prezentuje się kora sosny zwyczajnej. Szarobrunatna, gruba i głęboko spękana na duże, podłużne tafle na dole pnia, w górnej jego części i na konarach przechodzi w rudopomarańczową i łuszczącą się cienkimi płatkami.

Nazwywana królową polskich lasów sosna pospolita jest naszym najważniejszym drzewem leśnym. Stanowi ona ponad 60% ogólnego drzewostanu polskich lasów, a w powierzchni Lasów Państwowych udział ten jest jeszcze większy i wynosi 69%! Jest to też drzewo niezwykle ważne z przemysłowego punktu widzenia, dostarczające bardzo dużych ilości drewna wykorzystywanego powszechnie m.in. w budownictwie, stolarstwie, przemyśle meblowym i papierniczym (patrz rozdz. Zastosowanie). Ze względu na zimozielone igły oraz atrakcyjny i wyróżniający się na tle innych drzew iglastych wygląd, sosna zwyczajna należy do najpopularniejszych drzew ozdobnych w Polsce, sadzonych w parkach i ogrodach, przy domach, wzdłuż dróg itp. Ostatnio coraz częściej młode sosny zastępują też jodły i świerki w roli świątecznych choinek. Poza atrakcyjnym wyglądem, sosny posiadają jeszcze jedną wielką zaletę. Mianowicie ich produkowana w dużych ilościach żywica wydziela bardzo charakterystyczny a zarazem wyjątkowo przyjemny zapach. Można się o tym przekonać spacerując po lesie sosnowym, zwłaszcza gdy udamy się tam rano, po burzy lub w czasie dużego upału. Doznawane wówczas wrażenia zapachowe są jedyne w swoim rodzaju, nie mówiąc już o korzystnym oddziaływaniu na zdrowie olejków eterycznych unoszących się w powietrzu.

Rodzimy i zdecydowanie najbardziej rozpowszechniony w Polsce gatunek sosny, posiada ponad 150 odmian, cechuje się dużą zmiennością (wynika ona w głównej mierze z bardzo rozległego zasięgu).
█ Sosna pospolita jest jednym z najstarszych naszych rodzimych gatunków drzew - pojawiła się ona na Ziemi ok. 200 milonów lat temu, kiedy to jeszcze w światowej florze prym wiodły drzewa iglaste. Następująca potem i trwająca do dziś era młodszych ewolucyjnie drzew liściastych spowodowała wyparcie drzew iglastych z większości terenów i zepchnięcie ich na trudniejsze obszary o surowym klimacie. Jednym z nielicznych gatunków, który nie dał się w ten sposób zdominować drzewom liściastym jest właśnie sosna zwyczajna, która pozostała jednym ze znaczących składników lasów porastających także tereny o łagodnym klimacie.

Zdjęcie pobrano z witryny Wikipedii   Występowanie / Zastosowanie Zasięg. Największy spośród europejskich gatunków sosny. Obok sosny karłowej, sięga najdalej na północ ze wszystkich sosen - do ok. 70°N (Norwegia). Występuje w północnej i środkowej Europie, wschodniej Syberii, na Kaukazie oraz w północnych Chinach. W Polsce bardzo rozpowszechniona na terenie całego kraju (poza Bieszczadami, gdzie posiada jedynie nieliczne, reliktowe stanowiska naturalne). W suchych lasach południowo-wschodniej Europy jest wypierana przez sosnę czarną. Biotop. Jedno z najważniejszych drzew leśnych świata, porastające ogromne obszary. Na północnych granicach swojego występowania jest typowym drzewem niżowym, na południowych - górskim. W górach występuje przeważnie do wys. ok. 1300 m.n.p.m., przy czym w Tatrach osiąga 1850 m.n.p.m., w Alpach - nawet 2100 m.n.p.m. Tworzy bory sosnowe - tzw. sośniny (lasy sosny zwyczajnej z niewielką domieszką brzozy), a także wchodzi w skład lasów mieszanych. Ze względu na duże znaczenie w przemyśle, często spotyka się olbrzymie sztuczne monokultury sosnowe, tworzone wyłącznie w celu pozyskiwania drewna. Stwierdzono jednak, że takie plantacje wywierają niekorzystny wpływ na otaczający ekosystem.

Więcej...

Preferencje. Drzewo o niewielkich wymaganiach glebowych, światłolubne, najlepiej rosnące na stanowiskach w pełni nasłonecznionych (na zacienionych szybko traci igły), stosunkowo odporne na mrozy. W związku z głębokim systemem korzeniowym doskonale znosi suszę, może rosnąć na bardzo suchych, piaszczystych lub kamienistych glebach, a nawet na rumowiskach skalnych. W odróżnieniu od świerków, jodeł czy modrzewi, widok sosen rosnących na niewiarygodnie stromych skalnych urwiskach.
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo stosunkowo długowieczne, szybko rosnące. Osiąga wiek 300-500(700) lat. Pod względem tempa wzrostu spośród rodzimych w Polsce drzew iglastych ustępuje jedynie modrzewiowi. █ Najstarsza polska sosna zwyczajna rośnie w Mińsku Mazowieckim i liczy 360-375 lat (źr.: NAJSTARSZE DRZEWA W POLSCE C. Pacyniak 1992).
Zastosowanie. Przede wszystkim niezwykle ważne drzewo leśne, odgrywające wielką rolę w kształtowaniu ekosystemu i klimatu. Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka okienna i drzwiowa, podłogi itp.), meblowym, w budownictwie, a także służy do pozyskiwania celulozy (produkcja papieru). Poza drewnem wykorzystuje się korę, szyszki, igły oraz pąki sosny. Są one używane do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z której z kolei produkuje się m.in. terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne. Produkty te są stosowane w branżach perfumeryjnej, kosmetycznej, farmaceutycznej i innych. Młode pędy i pąki sosny mają właściwości lecznicze, m.in. zawierają bardzo dużo witaminy C; produkuje się z nich aromatyczne i zdrowe syropy, zarówno spożywcze jak i lecznicze. Jak już wyżej wspomniano, poza znaczeniem w przemyśle, sosna zwyczajna jest jednym z bardzo popularnych drzew ozdobnych.

Sosna zwyczajna jest znana ze swojego niezwykle silnego i głębokiego systemu korzeniowego. Pewnie utwierdza on drzewo nawet w bardzo trudnym, np. piaszczystym podłożu.   Pokrój / Korzenie Pokrój. Wysokie i okazałe drzewo iglaste, przyjmujące na starość nieregularny, często bardzo malowniczy pokrój. Osiąganą wysokością ustępuje nieco jodłom, świerkom i modrzewiom. Rozmiary. Wysokość 30-35(40)m. Średnica pnia 1-1.5m. █ Jak podaje strona Tall Trees, najwyższa obecnie w Europie sosna zwyczajna rośnie na terenie rezerwatu przydrożnego w Puszczy Białowieskiej i mierzy 45.3m (TN+JPh+LG, 2011, laser). Nieco niższy okaz na terenie BPN ma 43.2m wysokości (TN, 2011, laser). █ Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna Rzepicha - rośnie w pobliżu Górek Małych w gm. Sulechów w woj. lubuskim. Obwód jej 5-krotnego pnia wynosi 5.68m (Φ 1.81m), a wysokość to 27m. Niewiele cieńsza jest także wielopniowa Sosna Waligóra o obwodzie pnia 5.27m; rośnie ona, podobnie jak Rzepicha, niedaleko Sulechowa w woj. lubuskim. Z jednopniowych okazów do najgrubszych w kraju należy drzewo rosnące w Przelewicach (gm. Człopa, powiat wałecki) w woj. zachodniopomorskim, którego obwód pnia wynosi 4.20m (Φ 1.34m) (KB, 2012). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy. Szczegóły pokroju. We wczesnej młodości drzewo przypomina typową "choinkę", jednak z biegiem czasu jego pokrój staje się coraz mniej regularny. Pień dorosłej sosny, w zwarciu wysoki i prosty, u drzew rosnących samotnie na pewnej wysokości często dzieli się (rozwidla) na grube, nieregularnie powyginane konary. Wąskostożkowata w młodości korona na starość przyjmuje nieregularny kształt, staje się wysoko sklepiona, kopulasta lub parasolowata, nie posiadająca wyraźnie zaznaczonego wierzchołka, u drzew rosnących samotnie zwykle szeroka i rozłożysta. W odróżnieniu od świerka, regularne okółki gałęzi sosny są rozmieszczone w dużej odległości od siebie, dzięki czemu jej korona jest stosunkowo rzadka i prześwitująca, dająca jasny, przyjemny cień. █ Opisany pokrój dotyczy drzew rosnących na otwartej przestrzeni lub w luźnych skupiskach, zwłaszcza na nizinach. W zwartym drzewostanie wyżynnym korona sosny jest zwykle znacznie węższa i bardziej regularnie stożkowata, a pień do dużej wysokości jest oczyszczony z gałęzi. █ Na szczególną uwagę zasługuje ekotyp sosny pospolitej występujący na Mazurach, zwany sosną taborską (inaczej - masztowa). Te osiągające 40-45(47)m wysokości drzewa charakretyzują się szczególnie regularną i długą strzałą pnia, używaną niegdyś do wyrobu masztów okrętowych. System korzeniowy palowy, najgłębszy ze wszystkich krajowych drzew iglastych; dzięki niemu sosna zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. System korzeniowy sosny doskonale dopasowuje się do konkretnych warunków. Nawet na tak trudnych terenach jak piaski i żwiry czy skały, gdzie gleby jest bardzo mało i gdzie właściwie żadne inne drzewo nie jest w stanie rosnąć, plastyczny system korzeniowy sosny pospolitej potrafi zapenić drzewu wystarczającą stabilność. Dobrym przykładem to ilustrującym jest znana z pocztówek i folderów reklamowych ok. 500-letnia reliktowa sosna rosnąca na szczycie Sokolicy w Pieninach. █ Korzeń główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Pokrój starych sosen, zwłaszcza rosnących w odosobnieniu, jest często nieregularny i bardzo malowniczy, czym różni się od spotykanego u większości typowych drzew iglastych:

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane, często zwieszające się konary, czym różnią się np. od świerków i jodeł.

↑ Okółki gałęzi sosny zwyczajnej są rozmieszczone rzadko, dzięki czemu jej prześwitująca korona daje jasny cień.

  Wybrane okazy

█ Krzywy Las. We wsi Nowe Czarnowo, niedaleko Gryfina w woj. zachodniopomorskim znajduje się niezwykłe zbiorowisko sosen zwane Krzywym Lasem, a przez niektórych także Bajkowym Lasem. Unikalność tego miejsca polega na występowaniu w nim około 100 sosen z dziwnie zdeformowanymi pniami. Nie wiadomo do końca jak powstała ta przyrodnicza osobliwość. Jedna z hipotez mówi, że młode, 7-10 letnie sosny zostały w latach 30. lub 40. ubiegłego stulecia specjalnie przycięte na potrzeby produkcji elementów niektórych mebli (np. foteli bujanych). Według innej hipotezy, deformacje spowodowały gąsiennice czołgów stacjonujących tu podczas II wojny światowej. Niezależnie od prawdziwej przyczyny deformacji, wytworzyła ona jedyne w swoim rodzaju, malownicze zbiorowisko drzew. Niestety ostatnio można zaobserwować stopniowe zmniejszanie się populacji "krzywych sosen". Podczas pobytu w sierpniu 2014 r. autor strony zauważył leżące na ziemi trzy martwe, pozbawione kory pnie. Może to dziwć zważywszy na fakt, że drzewa mają dopiero kilkadziesiąt lat. Być może zdeformowane sosny są "słabsze" od swoich normalnych odpowiedników i szybciej zamierają.

Krzywy Las w lipcu 2005 r.

Krzywy Las w sierpniu 2014 r. Widoczne jest stopniowe "wypadanie" zdeformowanych sosen.

Kora Na dole pnia szarobrunatna do brunatnoczerwonawej, gruba i głęboko spękana na duże, podłużne tafle, pomiędzy którymi występują czarniawe bruzdy, u góry pnia i na konarach rudopomarańczowa, łuszcząca się cienkimi płatkami. Kora sosny zwyczajnej u dołu pnia jest brunatnoczerwonawa i podłużnie spękana (→), u góry natomiast ma rudopomarańczowy kolor i łuszczy się cienkimi płatkami (→→).

Pędy i pąki Młode pędy nagie, początkowo jasnozielonkawe, gładkie i lekko połyskujące, wyprostowane pionowo w górę, potem zielonoszare do szarobrunatnych, odchylające się na boki. Przyrosty roczne mogą osiągać nawet ponad 50cm długości. Pąki podługowate lub jajowate, delikatnie zaostrzone, długości do 1cm, z licznymi pomarańczowobrązowymi, cienkimi i czasami nieco odstającymi łuskami, żywicujące. → Młode, zielone pędy sosny zwyczajnej (przyrosty roczne) są wyprostowane w górę. Mogą one osiągać znaczną długość. →→ Podługowate, krótko zaostrzone pąki mają rudobrązowy kolor. Często są one oblane żywicą.

Liście Szpilkowate, stosunkowo długie i cienkie, długości 4-8cm, szpiczaste, nieco spłaszczone, często skręcone wokół osi, niebiesko- lub szarozielone, z dwoma podłużnymi, bardzo delikatnymi, jaśniejszymi paskami, pokryte woskowatym nalotem. Ustawienie: na krótkopędach igły zebrane w pary, na długopędach - pojedyncze. Pary igieł są rozmieszczone na gałązkach promieniście i prostopadle do ich osi; powoduje to charakterystyczny dla sosen efekt "grubych gałązek". Okres występowania: cały rok (roślina zimozielona). Trwałość igieł 3-6 lat. → Stosunkowo długie igły sosny zwyczajnej są na krótkopędach zebrane w pary. Każda taka para jest u podstawy otoczona błonkowatą osnówką. Pary igieł wyrastają na pędach promieniście, przez co gałązki wydają się optycznie znacznie pogrubione.

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej są skupione w gęstych klastrach u nasady rozwijających się długopędów z danego roku. Kwiatostany żeńskie mają postać małych, jajowatych, żółtozielonawych szyszeczek wyrastających parami na szczytach pędów.   Kwiaty Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, zebrane w szyszeczki. Męskie szyszeczki skupione w gęste klastry u nasady długopędów pojawiających się w danym roku, walcowate lub podłużnie jajowate, małe - długości 5-8mm, siarkowożółte. Kwitną przez krótki czas. Żeńskie szyszeczki stojące na wierzchołkach pędów, pojedyncze lub zebrane po 2 (rzadko 4) sztuki, jajowate, długości ok. 5mm, ciemnoczerwone, purpurowe lub fioletowe, z czasem żółtawozielone. Okres kwitnienia: V-VI. Sosna zwyczajna zaczyna intensywnie pylić dopiero około połowy maja, a więc wyraźnie później niż świerk pospolity.

Owoce i nasiona Drzewo nie tworzące owoców (roślina nagonasienna). Szyszki pojedyncze lub zebrane po 2-3 sztuki, zwisające (rzadziej stojące) na krótkich szypułkach, szerokojajowate, stosunkowo krótkie i grube, długości 3-7cm, najpierw ciemnozielone, potem (w kolejnych latach) szarobrązowe lub brunatne do czarniawych. Łuski zdrewniałe, grube i długie, na końcach zaopatrzone w rombowate, jasnobrązowe tarczki (piramidki) bez wyraźnego kolca. Na każdej łusce nasiennej znajdują się dwa półksiężycowato oskrzydlone nasiona. Nasiona są roznoszone nie tylko przez wiatr, ale także przez ptaki (zoochoria), dla których stanowią pożywienie. Okres dojrzewania nasion: nasiona dojrzewają jesienią następnego roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają kolejnej wiosny. Szyszki opadają w całości. → Szerokojajowate szyszki sosny zwyczajnej są stosunkowo krótkie. Ich zdrewniałe, grube i długie łuski na końcu posiadają rombowate tarczki.

Drewno Posiada szeroki, jasnożółty biel i intensywnie brązowo(żółto)czerwonawą twardziel (im ciemniejsza tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe), jego słoje są wyraźne, przy czym drewno późne zawiera jasne cętki przewodów żywicznych. Parametry techniczne drewna: bardzo lekkie (ok. 0.4 kg/dm3) i miękkie, średnio trwałe, łatwe w obróbce i barwieniu, przy tym mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, co czyni je idealnym materiałem np. na podkłady kolejowe, przyjemnie pachnie z powodu silnego żywicowania. Używane głównie w stolarstwie do wyrobu okien, drzwi i podłóg, w przemyśle meblowym i papierniczym, w budownictwie do produkcji sklejek, wełny drzewnej, słupów energetycznych, stempli górniczych, podkładów kolejowych itp., często przerabiane na tarcicę. → Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne słoje, i widoczne cętki przewodów żywicznych.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)