█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Średniej wielkości drzewo liściaste pochodzące z Chin. Wyróżnia się przede wszystkim ogromnymi, osiągającymi do 80cm długości (u odmian nawet ponad 1m!), pierzasto złożonymi liśćmi, które ze względu na swoje rozmiary często bywają mylone z gałązkami. Liczne, całobrzegie listki posiadają zwykle u nasady 1-3 łagodne ząbki i podobną ilość gruczołków (stąd nazwa), a po roztarciu wydzielają intensywny i wyjątkowo nieprzyjemny zapach. Walor dekoracyjny stanowią bardzo gęste, zwisające wiechy stanowiące owoce zbiorowe bożodrzewu gruczołkowatego. Są one złożone z pojedynczych, nieco skręconych skrzydlaków z centralnie umieszczonym i wyraźnie widocznym orzeszkiem. Przed dojrzeniem skrzydlaki przyjmują niezwykle efektowny, rudopomarańczowy kolor. Na uwagę zasługują również wyjątkowo grube i masywne młode pędy bożodrzewu. Ich średnica często przekracza 2cm(!), co stanowi absolutny rekord i jest wynikiem lepszym nawet niż u sumaka czy kasztanowca.

Jako wybitnie pionierskie drzewo, ailant jest jednym z najmniej wymagających i zarazem najbardziej inwazyjnych gatunków. Potrafi on zasiedlać bardzo trudne, niedostępne dla innych drzew i krzewów miejsca, takie jak gruzowiska, hałdy itp.; często też wyrasta pomiędzy płytami chodnikowymi czy w szczelinach murów. Z tego właśnie powodu w Nowym Jorku bożodrzewy są nazywane gettowymi palmami lub drzewami dla ubogich.

Bożodrzew gruczołkowaty został sprowadzony do Europy w 1751 r. W Polsce jest średnio rozpowszechniony, sadzony najczęściej w parkach i ogrodach lub jako drzewo przydrożne, czasami też dziczeje. Ze względu na podobieństwo liści oraz grube pędy bywa czasem mylony z niektórymi gatunkami sumaka, w szczególności z najczęściej występującym u nas sumakiem octowcem (od którego jednak jest znacznie większy i zupełnie różni się owocami).

Jedyny uprawiany na większą skalę w Europie (także w Polsce) gatunek bożodrzewu. W Polsce spotykany głównie w parkach, bardziej częsty na południu Europy. Posiada odmiany ozdobne, np. wyróżniającą się jaskrawoczerwonym zabarwieniem owoców odmianę "Erythrocarpa" oraz posiadającą bardzo długie, zwisające liście odmianę "Pendulifolia".

  Występowanie

Zasięg. Pn.-wsch. Chiny. Od kilkuset lat drzewo uprawiane także w Europie oraz Ameryce Północnej i często tam dziczejące. Gatunek inwazyjny, bardzo agresywnie rozprzestrzeniający się poza terenem swojego naturalnego występowania.
Biotop. Lasy mieszane (zwłaszcza na ich skrajach), zadrzewienia śródpolne, nieużytki itp.
Preferencje. Roślina pionierska, posiadająca niewielkie wymagania glebowe. Może rosnąć na glebach suchych i jałowych (nawet na gruzowiskach), jednak najbardziej lubi gleby piaszczyste, świeże, żyzne i głębokie (nie gliniaste), suche do średnio wilgotnych. Drzewo ciepło- i światłolubne, odporne na suszę, umiarkowanie mrozoodporne (przy tym jednak bardzo wrażliwe na wiosenne przymrozki - patrz uwaga o przemarzaniu), prawie zupełnie niewrażliwe na zanieczyszczenia powietrza (dobrze sprawdza się w miastach).
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, bardzo szybko rosnące. Osiąga wiek zaledwie 50-70(100) lat. Tempo wzrostu jest szczególnie duże w przeciągu kilku pierwszych lat - może ono wtedy wynosić nawet 1.2-2m/rok(!); po kilku latach spada do około 0.5-0.8m/rok. Pod względem początkowego tempa wzrostu b. gruczołkowaty należy - po topolach - do najszybciej rosnących drzew w Polsce.
█ Bożodrzew gruczołkowaty rzadko żyje dłużej niż 50 lat. Jest to jednak bariera wynikająca nie tyle z cech fizjologicznych, co raczej mechanicznych - po prostu niezwykle kruche i wykazujące tendencję do gnicia drewno bożodrzewu sprawia, że od pewnego wieku drzewo jest coraz bardziej narażone na złamania.
█ Z moich obserwacji wynika, że bożodrzew gruczołkowaty jest jednym z drzew najwcześniej kończących wzrost w ramach sezonu. Przyrost na wysokość ustaje zwykle już na początku lipca. Drzewo widocznie musi mieć więcej czasu, aby jego bardzo grube pędy zdążyły zdrewnieć przed zimą.

  Zastosowanie

Drzewo głównie ozdobne, ze względu na wyjątkowo dużą tolerancję na warunki wielkomiejskie (zanieczyszcznie powietrza, susze, do pewnego stopnia także zasolenie) polecane zwłaszcza na tereny (po)przemysłowe. Jego drewno jest używane do produkcji papieru, mebli oraz jako opał, liście stanowią pokarm dla larw jedwabników, wyciągi z kory są natomiast wykorzystywane do wyrobu preparatów ziołowych.

  Pokrój

Średniej wielkości i budowy drzewo liściaste. Posiada zwykle gruby, prosty pień oraz średnio szeroką, wysoko wysklepioną koronę. Rozmiary. Wysokość 20-25(-30)m. Średnica pnia 0.75-1(1.25)m.
█ Jak podaje strona Monumental Trees, zarówno najwyższy, jak i najgrubszy bożodrzew w Europie rośnie w Holandii. Pierwsze z drzew mierzy 28.6m wysokości, natomiast drugie posiada pień o obwodzie 4.40m (φ 1.40m). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień masywny, prosty i regularny, zwykle nisko rozgałęziony, pojedynczy. Korona w młodości średnio rozłożysta, jajowata i kopulasto wysklepiona, u starych drzew szersza, okrągława, często nieregularna. Konary dość rzadko i nieregularnie rozstawione, łukowato powyginane, bardzo kruche. Dolne gałązki zwieszają się pionowo w dół; są one bardzo długie, grube i stosunkowo rzadkie, w górnej części korony natomiast łukowato wznoszą się ku górze, są krótsze i bardziej gęste.

Bożodrzew gruczołkowaty to średniej wielkości drzewo liściaste o prostym, masywnym pniu oraz jajowatej lub kulistej koronie. Gałęzie bożodrzewu są grube i sztywne. Bardzo długie i stosunkowo rzadkie zwieszają się one w dolnej części korony pionowo w dół, przy wierzchołku natomiast sztywno sterczą w górę niczym grube, metalowe pręty.

  Korzenie

System korzeniowy płytki i rozległy, intensywnie się rozrasta, wytwarza dużą ilość odrośli (szczególnie w miejscach uszkodzenia korzeni). Odrośla czasami wykorzystuje się do wegetatywnego rozmnażania, częściej jednak stanowią one problem, ponieważ dzięki nim drzewo nadmiernie się pleni.
█ UWAGA! Rozrastające się intensywnie korzenie bożodrzewu mogą uszkadzać fundamenty budynków, kanalizację itp.

Kora Jasnoszara do szarej, stosunkowo gładka nawet u starych drzew, przez długi czas posiada charakterystyczny wzór, utworzony z bardzo płytkich, falisto pofałdowanych, białawych bruzd (wzór ten jest szczególnie wyraźny u młodych drzew, potem stopniowo zanika przez całe życie). Kora jest lekko gorzka w smaku, zawiera garbniki. → Jasnoszara i gładka kora bożodrzewu gruczołkowatego posiada charakterystyczny wzór, utworzony z jasnych, podłużnych bruzd (szczególnie wyraźny jest on u młodych drzew - po lewej).

  Pędy i pąki

Młode (tegoroczne) pędy okrągłe w przekroju, wyjątkowo grube - osiągają nawet ponad 2cm średnicy(!), zielone (czasem z delikatnnym czerwonawym odcieniem). Pędy roczne żółtawobrązowe do pomarańczowobrązowych, posiadają bardzo duże, sercowate blizny liściowe z wyraźnie widocznymi śladami po wiązkach przewodzących oraz liczne przetchlinki, są bardzo delikatnie omszone, ich końce zasychają. Rdzeń pędów gąbczasty, pomarańczowy lub różowy (ważna cecha rozpoznawcza!). Pąki umieszczone nad bliznami liściowymi, brązowawe, początkowo kuliste i małe, przed rozwinięciem bardzo się powiększają, a ich kształt staje się podługowaty. █ Pędy bożodrzewu (podobnie jak starsze gałęzie i w ogóle drewno tego drzewa) są kruche i bardzo łatwo się łamią.

Więcej...

Wielkie, pierzasto złożone liście bożodrzewu gruczołkowatego mogą osiągać 1m długości! Ze względu na swoje rozmiary, bywają one czasami mylone z gałęziami.

↑ U podstawy listków występują zwykle 1-3 łagodne ząbki. Na spodniej stronie ząbków znajdują się małe gruczołki, od których pochodzi nazwa gatunku.

  Kwiaty

Przeważnie rozdzielnopłciowe (rzadziej obupłciowe), rozmieszczone dwupiennie (rzadziej jednopiennie)¹, owadopylne i miododajne, zebrane w duże i gęste, szczytowe wiechy o średnicy do 30cm. Pojedyncze kwiaty drobne, żółtozielonkawe, posiadają 5-6 płatków korony, wydzielają mocny i nieprzyjemny zapach przypominający koci mocz (intensywniejszy w przypadku kwiatów męskich). Okres kwitnienia: VI (po rozwinięciu się liści). Zawiązki kwiatów pojawiają się wraz z liśćmi już w maju, jednak kwiaty zakwitają dopiero około połowy czerwca lub nawet nieco później.
__________________________________
1) Jednopłciowe kwiaty występują najczęściej na osobnych drzewach, co czyni bożodrzew gruczołkowaty rośliną generalnie dwupienną, choć nie tak rzadko zdarzają się drzewa z kwiatami męskimi i żeńskimi (a nawet obupłciowymi) występującymi wspólnie na tym samym osobniku.

Kwiaty bożodrzewu są zebrane w duże i gęste, szczytowe wiechy.

  Owoce i nasiona

Pojedyncze skrzydlaki z centralnie umieszczonym orzeszkiem. Są wytwarzane niezwykle obficie, zebrane po kilkadziesiąt sztuk tworzą duże i gęste, zwisające wiechy. Orzeszek wyraźnie widoczny (wypukły), umieszczony w środku poskręcanego skrzydełka o wymiarach ok. 4x1cm. W trakcie dojrzewania skrzydlaki przybierają bardzo efektowny, rudopomarańczowy lub czerwonopurpurowy kolor, z biegiem czasu zielenieją, a po dojrzeniu stają się jasnobrązowe. Okres dojrzewania owoców: IX-X. Młode, pomarańczoworude skrzydlaki pojawiają się pod koniec czerwca. Zachowują one czerwonawy odcień mniej więcej do drugiej połowy lipca, po czym stopniowo zielenieją. Po dojrzeniu zeschnięte - jasnobrązowe często utrzymują się na drzewie przez całą zimę.

Owoce bożodrzewu gruczołkowatego mają postać jednonasiennych skrzydlaków. Orzeszek w skrzydlaku jest umieszczony centralnie, a samo skrzydełko - skręcone wokół osi. Na zdjęciach kolejne fazy rozwoju owoców od początku lipca, poprzez koniec sierpnia aż do końca września.

  Drewno

Jasnożółtawe, średnio twarde i bardzo kruche, niezbyt dobre jakościowo, używane głównie do produkcji papieru oraz jako opał, rzadziej w przemyśle meblowym.
█ Drewno bożodrzewu gruczołkowatego jest niezwykle kruche; jego gałęzie często łamią się nawet przy lekkim przygięciu.
█ Z moich obserwacji wynika, że po każdej dużej wichurze, uszodzenia bożodrzewów są znaczne. Gdyby nie ich stosunkowo mała liczebność, drzewa te prawdopodobnie stanowiłyby w Krakowie jedno z większych zagrożeń. Więcej na ten temat w artykule Drzewa i wiatr.

  Inne informacje

█ Bożodrzew gruczołkowaty jest gatunkiem silnie alergennym.

█ Bożodrzewy dobrze znoszą przycinanie. Zabieg ten powoduje wyrastanie zdrowych, silnych pędów.
█ Najlepszym okresem do przesadzania bożodrzewu jest wiosna.
█ W południowej Polsce większość młodych pędów wierzchołkowych bożodrzewu przemarza na wiosnę, przez co drzewo jest zmuszone wypuszczać pędy boczne (przejmujące rolę uszkodzonych). Wynikiem tego jest charakterystycznie rozgałęzianie się bożodrzewu. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku surmii bignoniowej.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)