█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

To średniej wielkości (rzadziej duże) i całkiem przeciętnej postury drzewo liściaste stanowi swojego rodzaju wyjątek wśród bardzo okazałych na ogół i potężnie zbudowanych topól. Najłatwiej je rozpoznać - zwłaszcza zimą - po gładkiej, charakterystycznie oliwkowozielonej korze. Pewniejszą cechę identyfiklacyjną stanowią jednak liście osiki. Są one znane z tego, że umieszczone na długich i spłaszczonych z boku ogonkach, efektownie drążą przy najmniejszym nawet podmuchu wiatru. Stąd zresztą wzięła się potoczna nazwa osiki - "topola drżąca" (inaczej "trzęsk", "trzęsica" a nawet... "trzęsidupa" :). Liście te mają dosyć nietypowy kształt - są okrągławe, a ich brzeg jest łagodnie, falisto karbowany (mowa o przeważających ilościowo liściach krótkopędowych).

Osika jest pospolitym drzewem. Ze względu na bardzo małe wymagania (roślina idealnie pionierska!) zasiedla ona praktycznie każdy rodzaj terenu, począwszy od lasów i zadrzewień śródpolnych, poprzez nieużytki i pobocza dróg, na parkach i osiedlach kończąc. W Polsce jest rozpowszechniona na obszarze całego kraju, najbardziej ze wszystkich topól, jednak - inaczej niż one - w różnego typu lasach, a nie tylko w łęgowych. Do niedawna z powodu nadmiernego plenienia się w lasach była wraz z brzozą traktowana jako leśny chwast, ostatnio jednak coraz częściej traktuje się ją jako gatunek wartościowy. Obecność osiki cenią sobie zwłaszcze grzybiarze, współżyje z nią bowiem jeden z najbardziej znanych i lubianych grzybów - koźlarz czerwony (pod brzozami można natomiast znaleźć podobnego koźlarza pomarańczowożółtego). Słabej jakości beztwardzielowe drewno osiki poza produkcją zapałek nie przedstawia większej wartości w przemyśle, odgrywa jednak pewną rolę w... kinematografii. Pasjonaci horrorów dobrze wiedzą, że wbity w serce wampira osikowy kołek powoduje natychmiastowe i trwałe unieruchomienie delikwenta (ale uwaga, unieruchomienie nie oznacza ostatecznej likwidacji - to można zrobić jedynie odcinając głowę wampira lub wystawiając go na działanie światła dziennego!).

Jeden z czterech rodzimych gatunków topoli w Polsce (obok topoli czarnej, białej i szarej), bardzo zmienny. Naturalnym mieszańcem osiki z topolą białą jest topola szara.

  Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Ogromny - największy ze wszystkich topól: Europa, Syberia (aż po Daleki Wschód; na północy przekracza nawet koło podbiegunowe, sięgając granicy lasu i tundry!), Azja Mniejsza, północna Afryka. W Polsce pospolita na terenie całego kraju.
Biotop. Piętro pogórza oraz niższe partie gór (w Karpatach do ok. 1200mnpm, w Alpach - do 1530mnpm). W Polsce jest jedynym rodzimym typowo leśnym gatunkiem topoli, występuje dość pospolicie (choć jej populacja od pewnego czasu stopniowo maleje!), najczęściej na obrzeżach lasów liściastych i mieszanych, na widnych polanach leśnych, nad brzegami rzek i strumieni (w tym także w lasach łęgowych), na nieużytkach i odłogach. W Europie wschodniej tworzy również lasy. Rośnie często w towarzystwie brzozy. Preferencje. Najmniej wymagający gatunek topoli. Nazywana czasami mistrzem przeżycia w trudnych warunkach osika jest gatunkiem idealnie pionierskim, niezwykle tolerancyjnym pod względem wymagań siedliskowych, odpornym na mrozy, suszę, szkodniki i zanieczyszczenia środowiska. Poza tym jest to drzewo wybitnie światłolubne, lubiące wilgoć, ale nie tak bardzo jak większość innych gatunków topoli; najlepiej rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych (choć może rosnąć nawet na suchych), zasobnych, piaszczystych do ilastych.
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, bardzo szybko rosnące. Osiągając wiek (60)80-100(120) lat jest jedną z najkrócej żyjących topól (jeszcze krócej żyje topola włoska).
Zastosowanie. Ważne drzewo leśne, stosowane także jako przedplon i do rekultywacji hałd i wyrobisk. Drewno osiki jest używane m.in. w przemyśle papierniczym i modelarskim oraz do produkcji zapałek. Pąki są wykorzystywane jako surowiec zielarski. Rzadko sadzona w parkach i ogrodach.

  Pokrój / Korzenie

Średniej wielkości drzewo liściaste o nie wyróżniającym się pokroju. Rozmiary. Wysokość 20-25(-40)m. Średnica pnia 0.75-1(1.5)m.
█ Prawdziwym "zagłębiem" najwyższych osik w Europie jest Puszcza Białowieska, w tym jej polska część. Rosnące tu osiki bez większego trudu osiągają 40m wysokości. Najwyższa z nich, znaleziona i zmierzona oczywiście przez znawcę Puszczy Tomasza Niechodę mierzyła 42m wysokości; drzewo to jednak zamarło ok. 2010 r. Obecnie (XI.2019) rekord dzierży okaz o wysokości 41.4m (TN, 2011, laser); jest to prawdopodobnie najwyższe drzewo tego gatunku w całej Europie! Wg strony Tomasza Niechody Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego, w Puszczy rosną jeszcze co najmniej 3 inne, ponad 40-metrowe osiki i 15 mieszczących się w przedziale 35-40m! Poza Puszczą, najwyższa w Polsce osika rośnie w pobliżu miejscowości Jastew (gm. Dębno, powiat brzeski, woj. małopolskie) i mierzy 37.5m wysokości (ER, 2019).
█ Najgrubsza notowana obecnie (XI.2019 r.) w Polsce (a pewnie i w Europie, bo na stronie Monumental Trees nie występuje żaden grubszy okaz!) osika to wyżej wymienione drzewo z Jastewia. Obwód jej pnia wynosi 4.97m (Φ 1.58m) (ER, 2019, laser), a wysokość - jak wyżej podano - jest równa 37.5m. Tak okazałe, a nawet zbliżone rozmiary zdarzają się jednak u osik bardzo rzadko. Dodajmy dla kompletu, że najgrubsze zmierzone przez Tomasza Niechodę osiki w Puszczy Białowieskiej mają obwody pnia zbliżone do 4m, jednak nie przekraczające tej granicy (jedyna notowana puszczańska osika o obwodzie ponad 4m - dokładniej 4.24m - jest już od wielu lat martwa). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień średniej grubości, dość regularny, widoczny zwykle prawie do samego wierzchołka, czasem wielokrotny. Korona średnio szeroka, początkowo stożkowata, bardzo luźna (z odległymi konarami) i przejrzysta, u starszych drzew zwykle nieregularna i wieloczęściowa, prześwitująca. Konary przeciętnej grubości, na dole przeważnie ustawione poziomo, górne ukośnie wzniesione. Gałązki dość rzadko rozstawione, długie i proste, niezbyt grube, sztywno wyprostowane w górę (nie zwieszają się).
Korzenie. Drzewo korzeniące się bardzo głęboko (wyjątek wśród topól!), tworzące liczne odrośla.
█ Osika z pczątku wytwarza głęboki korzeń palowy, który jednak z biegiem czasu zanika i u starych drzew system korzeniowy składa się głównie z grubych korzeni bocznych rosnących zarówno głęboko jak i płytko.

Osika jest średniej wielkości drzewem liściastym o dość przeciętnej sylwetce. Wyjątkowo zdarzają się tak duże i piękne okazy jak ten przedstawiony na zdjęciu po lewej stronie, rosnący w nieistniejącej już wsi Beniowa w Bieszczadach.

  Kora / Pędy i pąki

Kora początkowo przez długi czas oliwkowozielona i gładka, z czasem u dołu pnia staje się szara i dość płytko, podłużnie spękana (spękania mniej głębokie niż u topoli białej, szarej, czarnej i włoskiej). Młode pędy oliwkowe lub żółtobrązowe do czerwonobrunatnych, błyszczące, nagie. Krótkopędy liczne. Pąki liściowe wąskojajowate, szpiczaste, błyszczącobrązowe, suche (lepkie tylko przed samym rozwojem liści), boczne przylegające do długopędów, nieowłosione. Pąki kwiatowe kuliste, krótko zaostrzone.

Oliwkowozielona kora topoli osiki długo pozostaje gładka. Z czasem jednak u dołu pnia (po lewej) i na starych konarach staje się ona szara i niezbyt głęboko, podłużnie spękana.

Krótkopędowe liście osiki (po lewej) są okrągławe i mają falisto karbowany brzeg. Ich wydłużone ogonki są mocno spłaszczone z boku, co powoduje drżenie liści przy najmniejszym podmuchu wiatru. W odróżnieniu od krótkopędowych, liście długopędowe (po prawej) są większe i mają jajowaty lub sercowaty kształt.   Liście Blaszkowate, pojedyncze. Liście na krótkopędach okrągławe, z bardzo krótkim wierzchołkiem, długości 3-8cm, na brzegu łagodnie, falisto karbowane, z góry żywozielone, matowe lub delikatnie błyszczące, pod spodem matowo szarozielone, obustronnie nagie; długopędowe zupełnie inne - większe, jajowate do trójkątnych (często o sercowatej nasadzie), z wydłużonym wierzchołkiem, na brzegu gęsto piłkowane, owłosione od spodu. Młode liście długo utrzymują (miedziano)czerwony kolor, szczególnie na końcach gałązek. Ustawienie: skrętoległe na czerwonawych z wierzchu ogonkach. Ogonki liści krótkopędowych mają zwykle długość zbliżoną do długości blaszki (czasem nawet większą) i są mocno spłaszczone z boku, przez co delikatne liście drżą nawet przy najmniejszym podmuchu powietrza (stąd alternatywna nazwa "topola drążca"). Ogonki liści długopędowych krótsze i bardziej masywne. Okres występowania: (IV)IV/V-X. Liście rozwijają się pod koniec kwietnia. Jesienią przebarwiają się na kolory od cytrynowożłótego poprzez (ciemno)żółty aż do pomarańczowoczerwonego (a nawet fioletowego). █ Według jednej z legend liście osiki drżą ze strachu od czasu, gdy Kain zabił Abla osikowym kołkiem. Inna drżenie liści tłumaczy strachem wywołanym tym, że na osice lubi siadać diabeł.

Kwiaty Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie, wiatropylne, zebrane w zwisające, kotkowate kwiatostany. Kotki tworzone w bardzo dużych ilościach; drzewa są nimi gęsto obsypane na wiosnę. Kotki męskie walcowate, długości 7-11cm, mocno szaro owłosione (kudłate), początkowo czerwonawobrązowe do ciemnoczerwonych, z czasem płowiejące (rudobrązowe, a po przekwitnięciu szare). Kotki żeńskie podobnej długości jak męskie, zielonkawe. Okres kwitnienia: III-IV (przed rozwinięciem się liści). Kotki męskie zakwitają już w połowie marca i kwitną przez zaledwie około 10 dni. Okres kwitnienia kotek żeńskich rozpoczyna się pod koniec marca. █ Osika jest najwcześniej kwitnącą topolą w Polsce. Jest to też (po leszczynie i niektórych gatunkach wierzb) jedno z w ogóle najwcześniej kwitnących drzew w naszym kraju. → / →→ Tworzące się w ogromnych ilościach w marcu, czerwonawe kotki męskie osiki z czasem stają się rudobrązowe, a po przekwitnięciu - szare (po prawej).

	Kotki żeńskie zakwitają pod koniec marca, na długo przed rozwinięciem liści. Mają one zielonawy kolor i, podobnie jak męskie, są tworzone bardzo obficie.

  Owoce i nasiona

Wytwarzane w ogromnych ilościach, bardzo drobne, suche, wielonasienne torebki otwierające się dwiema klapkami. Są zebrane w niezwykle puszyste, białe, kotkowate owocostany przypominające watę. Nasiona z pęczkami gęstych włosków tworzą roznoszony przez wiatr, dobrze znany puch nasienny topoli. Okres dojrzewania owoców: V.
█ Osika jest najwcześniej owocującą topolą; jej puszyste owocostany dojrzewają (i opadają) już w pierwszej połowie maja.

Gęsto obsypane białymi owocostanami osiki wyraźnie wyróżniają się z otoczenia na początku maja.

Owocostany osiki, podobnie jak u innych topól, są otoczone białym puchem nasiennym. Dojrzewają one bardzo wcześnie na wiosnę (w trakcie rozwijania się liści).

Topole osiki wytwarzają olbrzymie ilości nasiennego puchu. Ich opadające owocostany często zaśmiecają ulice i chodniki.

  Drewno

Białe z żółtawym lub zielonkawym odcieniem, beztwardzielowe, posiada słabo zaznaczone słoje, jest lekkie (<0.5 kg/dm³, ale dopiero po wysuszeniu; zaraz po ścięciu jest znacznie cięższe ze względu na dużą zawartość wody), miękkie (bardziej niż u pozostałych topól) i nietrwałe (zwłaszcza składowane wilgotne w korze szybko ulega rozkłdowi przez grzyby), łatwo zapalne, pali się równo i wolno (dlatego doskonale nadaje się do wyrobu zapałek), posiada przy tym niewielką wartość opałową, wydziela gorzkawą woń garbników. Nie przedstawia zbyt wielkiej wartości w przemyśle meblowym czy budownictwie; znajduje zastosowanie głównie do produkcji zapałek i opakowań, a także w papiernictwie, modelarstwie oraz jako opał.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)