█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Średniej wielkości (rzadko duże) drzewo liściaste o widocznym do samego wierzchołka, często wielokrotnym pniu i regularnie stożkowatej koronie. Najbardziej charakterystyczną cechą olszy czarnej, podobnie zresztą jak pozostałych gatunków tego rodzaju, są niewielkie, szyszeczkowate owocostany osadzone na trzoneczkach i utrzymujące się na drzewie przez kilka lat. Od innych olsz olsza czarna różni się przede wszystkim bardzo ciemną (prawie czarną - stąd nazwa), głęboko tafelkowato spękaną korą oraz odwrotnie jajowatymi (okrągławymi) liśćmi, które na końcu zamiast zaostrzonego wierzchołka posiadają zazwyczaj delikatne wycięcie. Drewno olszy czarnej w reakcji z powietrzem szybko przyjmuje charakterystyczny dla całego rodzaju, jaskrawopomarańczowy kolor.

Olsza czarna występuje pospolicie na nizinnych terenach podmokłych, głównie wzdłuż brzegów rzek i rozmaitych zbiorników wodnych, gdzie wraz z wierzbami, topolami i jesionami tworzy lasy łęgowe. Przemierzając kraj często widzimy wijące się wśród pól wąskie pasy drzew okalające płynące leniwie rzeki - prawie zawsze są to właśnie olsze czarne. Najbardziej jednak charakterystyczny dla nich widok to ols - okresowo zalewany las ze stojącą wodą i niewielkimi (do 2m średnicy i 60cm wysokości) "wysepkami" utworzonymi przez gromadzący się wokół pni starych olsz muł i kępy rosnących na nim traw.

Olsza czarna jest także często sadzona na terenach zurbanizowanych jako drzewo zieleni miejskiej oraz dostarczające cennego drewna (cechuje się ono wyjątkową odpornością na gnicie i stanowi dobry materiał opałowy). Jej dodatkowymi zaletami są m.in. bardzo małe wymagania środowiskowe, szybki wzrost a także pokrój, który w młodości jest wąski i regularny, a na starość staje się malowniczy. Dzięki zakwitającym wczesną wiosną kotkowatym kwiatostanom męskim i zdrewniałym, szyszeczkowatym owocostanom, drzewo to prezentuje się atrakcyjnie przez cały rok.

Jeden z trzech rodzimych gatunków olszy w Polsce (obok olszy szarej i zielonej), bardziej niż pozostałe rozpowszechniony, zwłaszcza na nizinach. Tworzy mieszańce z olszą szarą, posiada też nieliczne odmiany ozdobne, np. odm. strzępolistną 'Laciniata', które jednak są rzadko sadzone.

  Występowanie

Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej (na północ sięga do 63° szerok. geogr.), w tym Europa, Kaukaz, Syberia oraz północna Afryka.

Biotop. W odróżnieniu od dwóch pozostałych rodzimych gatunków olszy - szarej i zielonej, olsza czarna występuje głównie na nizinach. Jako gatunek pionierski może ona zasiedlać praktycznie każdy rodzaj terenu, jednak zdecydowanie najbardziej lubi miejsca mokre i wilgotne. Są to przede wszystkim okresowo zalewane brzegi rzek oraz tereny z trwale stagnującą wodą, np. bagna, torfowiska, podmokłe łąki itp. Typowym siedliskiem olszy czarnej na terenach bagiennych jest ols (las z trwale stagnującą wodą, porastający bagna i torfowiska; olsza czarna stanowi tam jedyny gatunek lasotwórczy), natomiast na terenach okresowo zalewanych - las łęgowy (podmokły, okresowo zalewany las porastający doliny rzeczne). Rośnie często wraz z wierzbami, topolami, wiązami, jesionami, brzozami omszonymi i czeremchami.
█ Olsza czarna jest najbardziej związanym z wodą rodzimym gatunkiem drzewa w Polsce.

Olsze czarne można najczęściej spotkać w pobliżu rzek i zbiorników wodnych.

Preferencje. Drzewo pionierskie o niewielkich wymaganiach siedliskowych, łatwo przystosowujące się do każdych niemal warunków. Jedynym istotnym wymaganiem jest obfite nawodnienie podłoża, ponieważ jak inne olsze (a nawet bardziej niż one¹), jest gatunkiem bardzo higrolubnym. Poza tym jest to drzewo umiarkowanie światłolubne (często rośnie w półcieniu) i w pełni mrozoodporne.
__________________________________
1) Olsza czarna jest jednym z najbardziej higrolubnych gatunków olszy. W przeciwieństwie do olszy szarej i zielonej zdecydowanie unika ona gleb innych niż mokre.

Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, (bardzo) szybko rosnące. Osiąga wiek 100-120(200) lat.
█ Wg przewodnika NAJSTARSZE DRZEWA W POLSCE C. Pacyniaka z 1992 r., najstarsza w Polsce olsza czarna rośnie w miejscowości Nekla w woj. wielkopolskim. Drzewo to liczy niemal 200 lat (w 2006 r. obliczono jego wiek na 181 lat), obwód jego pnia wynosi 3.92m (Φ 1.25m), a wysokość jest równa 31m.
█ Olsza czarna rośnie szybko do około 30. roku życia. W wieku 60-70 lat wzrost na wysokość praktycznie ustaje.

  Zastosowanie

Olsze są ogólnie uważane za drzewa niezbyt szlachetne, a niektórzy traktują je nawet jako chwasty. Wynika to głównie z dużej zdolności olsz do kolonizowania nowych terenów, ich krótkowieczności oraz szybkiego wzrostu. Jednak to właśnie te cechy, w połączeniu z wyjątkową zdolnością olsz do wchodzenia w symbiozę z bakteriami wiążącymi atmosferyczny azot powodują, że drzewa te są niezastąpione jako przedplon poprawiający jakość gleby na terenach przeznaczonych do zalesienia. Drewno olszy czarnej, ze względu na bardzo dużą odporność na gnicie, jest używane m.in. do budowy rozmaitych konstrukcji wodnych (w tym elementów jachtów), stanowi ono też dobry materiał opałowy. Kora i liście znajdują zastosowanie w garbarstwie oraz do produkcji preparatów leczniczych stosowanych przy oparzeniach, do gojenia ran itp. Dzięki dekoracyjnym, utrzymującym się przez okrągły rok szyszeczkom oraz nietuzinkowemu pokrojowi starych drzew, olsze czarne są również sadzone jako drzewa ozdobne.

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Średniej wielkości drzewo liściaste. Przez długi czas jego regularnie stożkowaty pokrój przypomina sylwetkę typowego drzewa iglastego (patrz szczegóły pokroju), na starość staje się często mniej symetryczny i bardzo malowniczy.
Rozmiary. Wysokość 20-25(30)m. Średnica pnia 0.75-1(1.25)m.
█ Najwyższe w Europie olsze czarne występują na terenie Puszczy Białowieskiej. Jak podaje strona Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego , niektóre z rosnących tam drzew osiągają nawet 35(-40)m wysokości! Przykładowo odkryta i zmierzona w 2011 r. przez Tomasza Niechodę olsza czarna o wysokości 39.2m jest prawdopodobnie najwyższym drzewem tego gatunku w całej Europie (i na świecie). Około 2m niższy, 37.4m okaz rośnie w Brandenburgii w Niemczech.
█ Najgrubsza olsza czarna w Polsce rośnie w miejscowości Wąsocz w gm. Złocieniec w woj. zachodniopomorskim; obwód jej pnia wynosi 4.82m (Φ 1.53m), a wysokość to 27m. Dla porównania, najgrubsza zmierzona w Puszczy Białowieskiej olsza czarna posiada pień o obwodzie 3.88m (Φ 1.24m). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień dość gruby (u podstawy bywa zgrubiały), zwykle nieco pochylony, prawie zawsze widoczny aż do wierzchołka (strzała), często już przy samej ziemi podzielony na dwie, rzadziej więcej równorzędnych części. Korona młodych drzew regularnie (wąsko)stożkowata, z czasem staje się szersza, bardziej nieregularna i zaokrąglona na szczycie, nigdy jednak nie jest bardzo szeroka. Konary niezbyt grube, ustawione w dość symetrycznych okółkach, w dolnej części korony prawie poziome, u góry łagodnie ukośnie wzniesione.
System korzeniowy sercowaty, bardzo głęboki (do 4m!), mocny, wytwarzający liczne odrośla korzeniowe.
█ W bulwkowatych naroślach na korzeniach olszy żyją specjalne bakterie z rzędu promieniowców, prowadzące proces wiązania atmosferycznego azotu. Proces ten znacznie poprawia jakość gleby.

		↑ Niezbyt grube konary olszy wyrastają w dość regularnych okółkach, co dodatkowo upodabnia jej pokrój do spotykanego u drzew iglastych.
Regularnie stożkowaty pokrój olszy czarnej przypomina typową "choinkę". Widoczny do samego wierzchołka pień tego drzewa często bywa podwójny.

Ciemna, łuskowato spękana kora w połączeniu z ciekawym pokrojem czynią z olszy czarnej całkiem "klimatyczne" drzewo

Więcej...

Drzewa rosnące w zwarciu (w lasach) wykształcają długi, prosty pień wysoko oczyszczony z gałęzi i małą koronę. W takich miejscach mogą one osiągać nawet znacznie ponad 30m wysokości.

  Kora

Kora młodych drzew jasnoszara, stosunkowo gładka, upstrzona jasnymi, kreskowatymi przetchlinkami, z wiekiem staje się ciemnoszara do szaroczarnej i głęboko, łuskowato spękana na odpadające poletka (istotna różnica w stosunku do posiadającej zawsze gładką korę olszy szarej). Uszkodzona kora w reakcji z powietrzem zabarwia się na bardzo charakterystyczny, intensywnie ceglastopomarańczowy kolor.

↑ Kora młodych drzew olszy czarnej jest jasnoszara i gładka, szybko jednak staje się ciemnoszara do brunatnoczarnej i głęboko, łuskowato spękana na odpadające poletka. ← Uszkodzona kora podobnie jak drewno, bardzo szybko zabarwia się na niezwykle intensywny, ceglastopomarańczowy kolor.

↑ Jajowate, tępo zakończone pąki są okryte dwiema fioletowymi łuskami i umieszczone na trzoneczkach.   Pędy i pąki / Liście Młode pędy kanciaste, początkowo zielone, później połyskująco czerwonobrązowe, nagie (różnica w stosunku do olszy szarej), pachnące. Pąki umieszczone na trzoneczkach, (odwrotnie)jajowate, tępo zakończone, okryte 2-3 purpurowofioletowymi łuskami o woskowato nakrapianej powierzchni, nagie i lepkie (stąd nazwa glutinosa; różnica w stosunku do olszy szarej!), boczne podobnej wielkości co wierzchołkowe, odstające od pędu. Liście blaszkowate, pojedyncze. Blaszka szeroko odwrotnie jajowata do okrągławej, na szczycie zazwyczaj charakterystycznie wcięta, rzadziej zaokrąglona, nigdy jednak nie posiadająca zaostrzonego wierzchołka (różnica w stosunku do olszy szarej), u podstawy szerokoklinowata, długości 4-10cm, na brzegu płytko i nieregularnie, podwójnie ząbkowana, z góry błyszcząco (ciemno)zielona, obustronnie naga, jedynie na spodzie i tylko w kątach nerwów z kępkami białych włosków, w dotyku dość sztywna ("plastikowa"), początkowo lepka. Unerwienie na spodzie wyraźnie odstające (zwłaszcza nerw główny), z 5-8 parami żółtawych nerwów bocznych. Ustawienie: skrętoległe na 2-3.5cm ogonkach. Okres występowania: IV/V-XI. Liście rozwijają się pod koniec kwietnia. Jesienią opadają bez przebarwienia (blakną tylko i usychając brązowieją). █ Charakterystyczną cechą olszy czarnej jest długi okres ulistnienia. Liście pojawiają się wprawdzie mniej więcej wtedy lub nawet minimalnie później niż u większości innych drzew, za to ich opadanie jest zdecydowanie późniejsze i trwa praktycznie przez cały listopad. Olsza czarna jest więc jednym z najpóźniej tracących liście drzew; często utrzymują się one do połowy listopada lub nawet dłużej, mimo występujących przymrozków i pierwszych opadów śniegu. Z moich obserwacji w Krakowie wynika, że spośród popularnych drzew, o. czarna zajmuje czwarte miejsce pod względem długości utrzymywania się liści jesienią (po wierzbie płaczącej, platanie klonolistnym i brzozie brodawkowatej).

Błyszcząco (ciemno)zielone liście olszy czarnej są szeroko odwrotnie jajowate. Na szczycie posiadają one zwykle charakterystyczne wcięcie.		Jesienią liście olsz opadają bez przebarwienia.

←Kwiaty męskie olszy czarnej są zebrane w zwisające, żółtawe kotki. Kwiaty żeńskie tworzą maleńkie, purpurowoczerwone szyszeczki. ↑ Olsza czarna tworzy niezwykle charakterystyczne owocostany. Są to umieszczone na trzoneczkach małe, zdrewniałe szyszeczki.   Kwiaty / Owoce i nasiona Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w kotkowate kwiatostany. Kotki zgrupowane po kilka sztuk, zwisające na zdrewniałych szypułkach, walcowate, długości 6-12cm, zawiązują się czerwonobrązowe już latem poprzedniego roku (a więc wiele miesięcy przed kwitnieniem) i zimują na drzewie, w drugiej połowie marca następnego roku powiększają się i zabarwiają na czerwonobrązowo, niedługo potem zakwitają przybierając żółtobrązowy kolor (w tym stadium bardzo mocno pylą!), a po przekwitnięciu - usychają i opadają rudobrunatne. Kwiaty żeńskie zebrane w maleńkie (2-5 milimetrowe), jajowate, ciemnopurpurowe (bordowe) szyszeczki osadzone na 0.5-1cm trzoneczkach, zawiązują się już latem poprzedniego roku (podobnie jak kwiatostany męskie), w trakcie dojrzewania znacznie się powiększają i zielenieją. Okres kwitnienia: III-IV (przed rozwinięciem się liści, około 2 tyg. po o. szarej). █ Olsze czarne są jednymi z najwcześniej kwitnących na wiosnę drzew - ich kwiaty zakwitają już w połowie marca. Owoce. Drobne i płaskie, wąsko oskrzydlone orzeszki zebrane w bardzo charakterystyczne, szyszeczkowate, zdrewniałe owocostany. Szyszeczki osadzone na trzoneczkach, jajowate, długości 1-2cm, najpierw brązowe, potem brunatnoczarne. Nasiona małe, długości 1-2mm, jasnobrązowe, otoczone jednym wąskim skrzydełkiem. Okres dojrzewania owoców: IX-X. Zdrewniałe szyszeczki po uwolnieniu nasion utrzymują się na drzewie przez cały rok lub nawet przez wiele lat. █ Owocostany w postaci małych, zdrewniałych szyszeczek utrzymujących się na drzewie przez cały rok stanowią doskonałą cechę identyfikacyjną olsz i pozwalają bez trudu rozpoznać te drzewa o każdej porze roku. █ Olsza czarna rosnąca na wolnej przestrzeni zaczyna owocować w wieku około 10 lat, w zwarciu - w wieku 20-30 lat. Lata nasienne przypadają co 2-3 lata. Zdolność kiełkowania wynosi ok. 50%; jest ona zachowywana stosunkowo krótko (ok. 2-3 lat). Aby wykiełkować, nasiona muszą stosunkowo szybko trafić na wystarczająco wilgotne podłoże.

Więcej...

  Drewno

Beztwardzielowe drewno olszy czarnej (w przemyśle nazywane olchą) jest żółtawobiałe, jednak w reakcji z powietrzem szybko przybiera bardzo charakterystyczny, jaskrawopomarańczowy kolor (po pewnym czasie kolor ten nieco płowieje i ciemnieje, jednak po namoczeniu drewna ponownie staje się jaskrawy). Drewno posiada słabo widoczne i delikatnie faliste słoje, jest stosunkowo lekkie (~0.55 kg/dm³) i miękkie, w odróżnieniu od drewna olszy szarej nie wykazuje tendencji do pękania, poza tym jest łatwo łupliwe, dość kruche i łatwo zapalne, na wolnym powietrzu jest niezbyt trwałe (składowane w korze łatwo ulega zaparzeniu i rozkładowi przez grzyby), jednak w wodzie potrafi w niezmienionym stanie przetrwać nawet 100 lat! Cecha ta była niegdyś wykorzystywana do budowy młynów, stępli pod mostami oraz innych konstrukcji wodnych. Wiele budynków w Amsterdamie i Wenecji stoi na palach wykonanych właśnie z drewna olszy czarnej. Obecnie drewno to znajduje zastosowanie głównie w budownictwie wodnym, snycerstwie, do wyrobu sklejek, oklein i opakowań, jako opał (w tym do wyrobu węgla drzewnego) a także do wędzenia mięsa i ryb. Czasami też wytwarza się z niego części łodzi i jachtów.

Beztwardzielowe drewno olszy czarnej w reakcji z powietrzem bardzo szybko przyjmuje jaskrawopomarańczowy kolor.

↑ Po wyschnięciu drewno staje się żółtawobiałe (do czasu następnego namoczenia).

  Inne informacje

█ UWAGA! Pyłek olsz u niektórych osób może wywoływać objawy alergiczne.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...