Kasztan jadalny (Castanea sativa) ang. Sweet Chestnut, Marron

Pochodzący z południowo-wschodniej Europy kasztan jadalny to wysokie i okazałe drzewo liściaste, znane przede wszystkim z wytwarzania bardzo smacznych owoców. Nazywane maronami albo identycznie jak sama roślina czyli po prostu kasztanami jadalnymi, są one cenione jako przysmak w całej Europie, a najlepsze z nich rosną oczywiście... na placu Pigalle :). W Polsce rzadko uprawiany kasztan jadalny jest prawowitym właścicielem swojej nazwy rodzajowej, w odróżnieniu od występującego u nas powszechnie i podszywającego się pod tą samą nazwę kasztanowca białego. Od tego ostatniego, bardzo popularnego u nas drzewa, "prawdziwy" kasztan różni się przede wszystkim pojedynczymi liśćmi o "ościstym" brzegu oraz cienkimi i długimi, kłosowatymi kwiatostanami przypominającymi raczej kawałki drutu gęsto oklejone drobnymi kwiatami niż stożkowate "świece" kasztanowca. Owoce obu drzew są już dużo bardziej zbliżone, choć ich zewnętrzna, kulista i początkowo jasnozielona okrywa jest u kasztana pokryta dużo bardziej gęstymi, dłuższymi i cieńszymi kolcami, a same "kasztany" posiadają wyciągnięty, zaostrzony wierzchołek z kępką zaschniętych resztek słupka. No i oczywiście, w odróżnieniu od kasztanów kasztanowca, są jadalne.

Obok sztywnych, ostro ząbkowanych, błyszcząco ciemnozielonych liści oraz tworzonych na całym drzewie żółtawych kwiatostanów, duże, jasnozielone, "jeżowate" owoce stanowią największy walor ozdobny tego bez wątpienia niezwykle atrakcyjnego drzewa. W Polsce kasztan jadalny pełni taką właśnie dekoracyjną rolę, choć niestety jest u nas bardzo rzadko spotykany. Na południu i zachodzie Europy występuje bez porównania częściej, w tym także w roli drzewa owocowego.

Systematyka

Jeden z 12, w tym jedyny rodzimy w Europie i równocześnie jedyny uprawiany w Polsce gatunek kasztana.

Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Południowo-wschodnia Europa (gł. Bałkany), Kaukaz, Azja Mniejsza, północna Afryka. Obecnie rozpowszechniony poprzez uprawę w całej niemal Europie (szczególnie południowej i zachodniej; brak go natomiast jedynie w Skandynawii) oraz dużej części Azji (np. subkontynent indyjski, niższe partie Himalajów). Biotop. Ciepłe i wilgotne lasy. Preferencje. Kasztan jadalny preferuje łagodny, ciepły i wilgotny klimat, nie znosi ani zbytnich upałów, ani bardzo silnych mrozów. W południowo-wschodniej, a nawet centralnej Polsce często mocno przemarza. Lubi gleby głębokie i świeże (najlepiej zdrenowane) o lekko kwaśnym odczynie. Gatunek ciepło- i światłolubny, znoszący jednak lekkie ocienienie. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo długowieczne, szybko rosnące. Osiąga wiek 500(-1000) lat. Początkowo rośnie niezbyt szybko, jednak po 10 latach znacznie przyspiesza. Zastosowanie. Drzewo dostarczające szeroko znanych i cenionych w wielu rejonach świata jadalnych kasztanów, poza tym efektowna roślina ozdobna. Drewno posiada wysoką wartość użytkową ze względu na dużą trwałość i ładny mazerunek.

Pokrój / Korzenie

Pokrój. Wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym pniu i rozłożystej koronie. Rozmiary. Wysokość 20-30(35)m. Średnica pnia 1.5-2.5(3)m.
█ Jak podaje strona Monumental Trees, najwyższy w Europie kasztan jadalny rośnie w Belgii i mierzy 35.8m (JPh, 2011, laser). Wg tej samej strony, najgrubszy osobnik tego gatunku rośnie w Hiszpanii; jego obwód pnia jest równy 14.80m (Φ 4.71m) (GB77, 2012).
█ Najgrubszy w Polsce kasztan jadalny rośnie prawdopodobnie w Tarnowskich Górach w woj. śląskim. Obwód pnia tego drzewa wynosi 8.44m (Φ 2.69m) (PG+BM, 2011), a jego wysokość około 20m. Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
Szczegóły pokroju. Pień gruby, dosyć często skręcony wzdłuż osi, czasami wielokrotny, stosunkowo nisko rozwidlony. Korona szeroka, przeważnie nisko osadzona. System korzeniowy palowy, głęboki.

Wybrane okazy

█ Kasztan jadalny w dzielnicy Repty Śląskie w Tarnowskich Górach. Jest to prawdopodobnie najgrubszy kasztan w Polsce i z pewnością jeden z najstarszych (jeśli nie najstarszy). Drzewo rośnie w pięknie utrzymanym ogrodzie na terenie plebanii parafii p.w. Św. Mikołaja. Obwód jego wielopniowego pnia wynosi 8.44m (Φ 2.67m) (PG+BM, 2011), a wysokość - ok. 20m (patrz też dodatek Rekordy). Jak głosi tablica informacyjna, wiek kasztana szacuje się na 400-450 lat. Drzewo zostało prawdopodobnie wyhodowane z nasion przywiezionych z Włoch przez jednego z tutejszych proboszczów. 21 maja 1960 r. kasztanowiec otrzymał status pomnika przyrody. W 1994 roku, w miejsce dotychczasowej plomby z cegieł i betonu oraz 150 kg wiązania złożonego z metalowych obręczy połączonych linami, zastosowano nowoczesne wiązania elastyczne typu Cobra.

█ Kasztan jadalny w Celbowie. Drzewo rośnie w nieco zaniedbanym parku we wsi Celbowo w woj. pomorskim. Obwód jego pnia wynosi 6.60m (Φ 2.10m) (PG+KW, 2014), co daje mu drugie miejsce w Polsce w ramach swojego gatunku. Na wysokości ok. 2m pień kasztana rozwidla się na dwie części. Wysokość drzewa jest równa 22m. Pomnik przyrody.

↑ Jajowate pąki
są okryte kilkoma
brązowymi łuskami
o ciemniejszych
brzegach. Są suche
(różnica w stos.
do kasztanowców!).

Kora

Początkowo gładka i szara, z wiekiem staje się dość głęboko siatkowato spękana i (ciemno)szarobrązowa, przypominająca nieco korę jesiona wyniosłego lub klona zwyczajnego. Podobnie jak kora dębu, zawiera garbniki (kilkanaście %).

→ / →→
Spękania na korze kasztana jadalnego
tworzą siatkowaty wzór
złożony z przeplatających się listewek.

Pędy i pąki

Młode pędy omszone, potem łysiejące. Pąki jajowate, okryte 2-4 brązowymi łuskami o ciemniejszych brzegach, suche (różnica w stosunku do kasztanowców!), wyrastają nad dużymi bliznami liściowymi, pąków szczytowych brak.


Błyszcząco ciemnozielone liście kasztana jadalnego mają wydłużony kształt i "zębaty" brzeg. Są one grube i sztywne.	Długie, "drutowate" kotki mają żółtawy kolor. Zawierają one głównie kwiaty męskie, ale u ich podstawy wyrasta także kilka niepozornych kwiatów żeńskich.

Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka wąskoeliptyczna do owalno-lancetowatej, wydłużona - o rozmiarach 10-25cm x 5-8cm, z szerokoklinowatą lub lekko sercowatą nasadą i zaostrzonym wierzchołkiem, na brzegu "oścista" - posiadająca głębokie i bardzo ostre, skierowane ku przodowi zęby o łagodnych zatokach, błyszcząco ciemnozielona, gruba i sztywna w dotyku. Ustawienie: skrętoległe w dwóch prostnicach, na ogonkach długości do 3cm. Okres występowania: V-X. Liście rozwijają się stosunkowo późno - zwykle dopiero w pierwszej połowie maja. Jesienią przebarwiają na żółto.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie drobne i niepozorne, zebrane na długich (10-20cm) i sztywnych ("drutowatych"), stojących kotkach żółtawego koloru. Kwiaty żeńskie także bardzo niepozorne, zebrane po kilka sztuk w jednej okrywie na dolnym odcinku osi tych samych kwiatostanów. Kotki wyrastają w pęczkach; licznie tworzone na całym drzewie stanowią one duży walor dekoracyjny. Okres kwitnienia: VI-VII (po rozwinięciu się liści).

Owoce i nasiona

Owoce kasztana jadalnego - tzw. marony lub inaczej kasztany jadalne - są szeroko znane i w wielu regionach świata uznawane za jeden z największych przysmaków (szczeg. w zachodniej Europie). Są to przypominające popularne "kasztany" (tj. nasiona tworzone przez kasztanowce) orzechy, zebrane po 2-4(7) w dużych (5-10cm), kulistych, gęsto pokrytych długimi i cienkimi kolcami ("jeżowatych"), początkowo jasnozielonych, z czasem brązowiejących okrywach (kupulach), pękających po dojrzeniu 3-4 klapami. Jak już wspomniano, orzechy kasztana jadalnego są podobne do "kasztanów" kasztanowców - między innymi tak samo posiadają gładką, błyszczącobrązową powierzchnię przypominającą słoje politurowanego drewna oraz matowy, żółtawoszary znacznik zwany hilum. Różnią się natomiast wydłużonym, szpiczastym wierzchołkiem zwieńczonym przez charakterystyczny pęczek zeschniętych pozostałości po słupku; są także nieco mniejsze - o średnicy ok. 3cm. Wnętrze orzecha jest okryte swiema skórkami: zewnętrzną - grubą i skórzastą oraz wewnętrzną - cieńszą i bardziej delikatną; zawiera ono mąkowatą masę o słodkawym smaku. Marony są jadalne, także na surowo (po uprzednim zdjęciu obu skórek), jednak swoje prawdziwe walory smakowe ujawniają po upieczeniu - mówi się, że im bardziej są gorące, tym smaczniejsze. Oprócz bezpośredniego spożycia, często suszy się je i mieli na mąkę używaną do wypieku chleba i do gotowania zup (w tym także zupy kasztanowej). Okres dojrzewania owoców: X.
█ Kasztany zawierają ok. 70% skrobii, 10% białka i tylko 7% tłuszczu. Są wyjątkowo niskokaloryczne: 100g ich jadalnej treści daje zaledwie 180 kcal, czyli dużo mniej niż orzechy włoskie, migdały czy suszone owoce (ok. 600 kcal).
█ Na otwartej przestrzeni kasztan jadalny zaczyna owocować po 20-30 latach, w zwartym drzewostanie dzieje się to jeszcze później - w wieku 40-50 lat. Istnieją jednak odmiany (np. 'Marron de Lyon', 'Paragon') owocujące już od 5. roku życia.
█ Zdolność kiełkowania nasion kasztana jadalnego wynosi ok. 60%.

	Podobne do popularnych u nas "kasztanów" tworzonych przez kasztanowce, owoce kasztana jadalnego (tzw. marony) są ukryte wewnątrz charakterystycznej "jeżowatej" okrywy.

Drewno

Pierścieniowonaczyniowe, strukturą przypominające drewno dębu (jednak bez widocznych promieni drzewnych), o szerokiej, ciemnobrązowej twardzieli i wąskim, żółtawym bielu, bardzo trwałe i odporne na wilgoć, wartościowo nie ustępujące dębinie.

Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)